Sjálfstætt starfandi greiða 8,6% í tryggingargjald árið 2010 eins og aðrir

Ég leyfi mér að birta hérna hluta úr fréttinni á mbl.is þar sem fjallað er um bótarétt sjálfstætt starfandi einstaklinga.

"Helstu breytingar snerta m.a.  bótarétt fólks með sjálfsætt starfandi rekstur og enn með reksturinn opinn. Réttur þessa hóps til bóta var tryggður með ákvæði sem sett var inn í lögin eftir hrunið síðasta haust, en mun nú skerðast við 3 mánuði. Það þýðir að viðkomandi geta aðeins fengið bætur samhliða því að halda rekstrinum opnum í 3 mánuði. Að þeim tíma liðnum verða þeir að loka rekstrinum og kom á bætur sem hefðbundnir launamenn, eða hverfa af bótum og sinna sínum rekstri óstuddir. „Við trúum að það verði langstærsti hópurinn, sem geti að þessum tíma liðnum treyst sér til að lifa af sínum rekstri og þurfi ekki á atvinnuleysisbótum að halda," segir Gissur."

Eftir hrunið 2008 voru sett inn í lög ákvæði til bráðabyrða sem gaf þeim sjálfstætt starfandi einstaklingum sem urðu fyrir verulegri skerðingu á verkefnum og tekjuöflunarmöguleikum rétt á því að geta fengið atvinnuleysisbætur.  Þetta er að mörgu leiti ekki ósvipað því að fólk sem missir hluta af vinnu getur fengið bætur á móti.   Sjálfstætt starfandi eru þó nokkuð annarri stöðu en einstaklingur á vinnumarkaði. 

Sjálfstætt starfandi verða að greiða sama hlutfall í tryggingargjald og annar atvinnurekstur og það gjald hækkaði úr 5,34% eins og það var til 30.júní s.l í 7% og nú á það að hækka í 8,6% um áramót.  Þeir hljóta því að eiga sömu réttindi til bóta og aðrir einstaklingar.

Sjálfstætt starfandi einstaklingar þurfa að standa undir alls konar föstum kostnaði í sínum rekstri hverjar sem tekjurnar eru.  Þar eru m.a. ýmis þjónustugjöld og föst gjöld af hugbúnaði,  tækjabúnaði, áhöldum og öðrum atvinnutækjum, tryggingar, vexti og afborganir af rekstrarfjármunum og fjölmargt fleira.  Mikill hluti af þessum kostnaði stórhækkaði í kringum og eftir hrunið 2008.  Það er ekkert einfalt mál að leggja skyndilega niður starfsemina og viðkomandi er ekki tiltækur til að taka aftur til starfa á ný hafi hann þurft að losa sig við allt sem að rekstri snýr.

Lagaákvæðið sem sett var eftir hrunið 2008 hefur bjargað fjölda fólks frá gjaldþroti og sem betur fer í sumum tilfellum orðið til þess að viðkomandi var í aðstöðu til að rétta úr kútnum þegar verkefni sköpuðust.  Aðrir eru ennþá í þeirri stöðu að brúttótekjur eru ekki nema brot að því sem þær voru fyrir hrun og meðan ástandið er ekki orðið betra í þjóðfélaginu, þá er ennþá nokkur bið í það að tekjurnar aukist þannig að lífvænlegt sé að starfa sjálfstætt.   Meðal þessa hóps býr hins vegar mikil sérþekking á þeirra sviðum og þetta fólk þarf að vera tiltækt til starfa þegar betur árar.

Reglur í kringum atvinnuleysisbætur til þeirra sem lentu í hruni á brúttótekjum sínum eru mjög strangar og mikið eftirlit haft með þessum hópi og því sá hópur sem síst er þörf á að ráðast á með þeim hætti sem hér er lagt til.  Sjálfstætt starfandi falla sjálfkrafa út ef breytingar verða á högum þeirra.  Ég hef ekki trú á því að þarna sé svindl í gangi enda ennþá auðveldara að fylgjast með því en hjá öðrum hópum.

Verði þessar hugmyndir að veruleika þá munu fjölmargir af þessum einstaklingum einfaldlega lenda í gjaldþrotum með tilheyrandi þjóðfélagslegum tilkostnaði.  Þeir geta þar með ekki hafið störf að nýju því þeir fá ekki möguleika á að fjárfesta á ný í nauðsynlegum búnaði og meðan ástand á atvinnumarkaði er eins og það er þá er verið að dæma viðkomandi einstaklinga til að verða varanlegir bótaþegar með mun meiri tilkostnaði fyrir ríkið.

Meðan ástandið er eins og það er í dag á vinnumarkaði, þá er það þó þannig að sjálfstætt starfandi einstaklinga geta átt í sumum tilfellum betri möguleika en aðrir á inngripum í tímabundin verkefni.  Sum slík verkefni leið af sér stærri og varanlegri verkefni.  Við þær aðstæður þá detta menn að sjálfsögðu út af atvinnuleysisskrá, en með fyrirhuguðum breytinum þá er verið að koma í veg fyrir að þessir einstaklingar séu tiltækir til að taka að sér verkefni og verða þar með af tekjum en sitja í stað þess eftir fastir á atvinnuleysisskrá.

Það er ekki einfalt að hætta skyndilega sjálfstæðum rekstri.  Við ástand eins og nú er í þjóðfélaginu þá er ekki markaður fyrir atvinnutæki viðkomandi.  Að sjálfsögðu er þetta mjög breytilegt eftir starfsemi hvers og eins hversu auðvelt eða erfitt er að hætta og hversu mikið er undir í föstum og breytilegum kostnaði.  Ef viðkomandi aðilum er ekki lengur gert það leyfilegt að ná sér í takmarkaðar og/eða tilfallandi tekjur án þess að falla út af atvinnuleysiskrá og ekki gert kleyft að fara inn á atvinnuleysisbætur sem "launamenn" nema að hafa hætt starfsemi þá er einfaldlega verið að búa til nýjan hóp einstaklinga í mikilli vanskila og gjaldþrotahættu.

Svona hugmyndir um niðurskurð eru settar fram af greinilega miklum þekkingarskorti á aðstöðu þessa hóps.  En kannski líka og ekki síður sökum þess að sjálfstætt starfandi einstaklingar hafa enga málsvara, félög eða samtök sem verja hagsmuni þessara einstaklinga. 

Það er ekki réttlæti eða jöfnuður í því að sjálfstætt starfandi einstaklingur þurfi að greiða fullt tryggingargjald en fá ekki réttindi á móti.  Á þetta hefur mjög mikið skort undanfarin ár.  Ef afnema á svona réttindi þá ætti að afnema skyldugreiðslu tryggingargjaldsins á móti eða jafnvel gera það valkvætt hvort menn greiði tryggingargjald eða ekki og hvort þeir fái þá þjónustu á móti eða hafni henni.

Þessi breyting ef af verður mun kosta þjóðfélagið mun meiri peninga en fyrirhugað er að spara og skapa meira vandræði á fjölmörgum sviðum.

Spara 1,5 milljarða í bótum